امروز سه شنبه ، ۲۹ اسفند ۱۴۰۲
آموزش مداحی

 

 

نکته اول:

شخصی که در ابتدای مسیر آموزش مداحی قرار میگیرد شاید به جهت نبود برنامه ای مشخص دچار سردرگمی گردد وعلت اصلی آن در ندانستن جواب این سه امر است:

1-      چه بخوانیم ؟

2-      از کجا بخوانیم؟

3-      چگونه بخوانیم؟

اما اینکه چه بخوانیم :بطور خلاصه یک مداح باید برای مداحی مطالبی از قبیل شعر آشنایی با تاریخ ومعارف زندگانی اهل بیت مقتل وکرامت را دارا باشد اصولا یک مداح بر فرض اگر بنا باشد یک ساعت مداحی کند مثلا برای شهادت حضرت زهرا (س) ابتدا باید یک رباعی صلوات بخواند سپس یک غزل امام زمان  بعدازآن یک قصیده یا مثنوی در مدح بی بی که درحین خواندن قصیده یک کرامتی از بی بی که معمولا متناسب با معنی یکی از ابیات قصیده است بخواند وسپس یک غزل مصیبت وبعد روضه وزبانحال وسپس یک نوحه واحد شور.... این یک منبر کامل است بگذریم ازاینکه در زمان ما بعضی ها چون توان خواندن خیلی از اینها راندارند وصرفا به خواندن شور ونوحه اکتفا کرده اند که البته به این افراد نمی توان مداح گفت چون 10 درصد از اصل مداحی را بیشتربکار نمی برند

اما اینکه از کجا بخوانیم واین مطالب را ازکجا به دست آوریم بحمدالله مداحان امروزه فقر شعری وتاریخی و.. ندارند چرا که برای یک مداح 4 جلد نخل میثم استاد سازگار یا دواوین استاد موید شفق و.... همچنین شعرای جوان مانند آقای لطیفیان و... کفایت می کند

وهمچنین در شناخت معارف مقتل وکرامت کتب فراوانی وجوددارند ازقبیل :منتهی الآمال . سحاب رحمت . از مدینه تا مدینه وهمچنین کتب کرامات مانند کرامات الحسین و....

واما اینکه چگونه بخوانیم : طریقه خواندن قصیده  غزل و.... نیاز به کلاس رفتن واستاد دیدن وهمچنین الگو برداری از مداحان مطرح  دارد.                                                                       

نکته دوم: 

عوامل گرفتگی صدا:

گرفتگی صدا در امر مقدس مداحی یک عامل طبیعی است که براثر عوامل مختلف برخواننده عارض می شود.

عواملی مانند:سرماخوردگی .داد زدن بیجا .خواندن زیاد .استرس .خوردن چیزهایی که برروی حنجره اثر می گذارد استعمال دخانیات و...

1-   در سرماخوردگی حتی الامکان نباید خواند وباید مواظب بود که اخلاط مجاری بینی فروبرده نشود که موجب برونشیت شدن حنجره وعاقبت گرفتگی صدا می گردد.ودر صورت نیازباید ملایم خواند تا حنجره تحریک نشود

2-   داد زدن های بیجا (چه در مداحی کردن چه در دعوا کردن یا صدا زدن افراد از راه دور و...)مخصوصا در وقتی که حنجره گرم نشده به شدت برروی صدا اثر می گذارد

3-   خواندن زیاد باعث خستگی حنجره می گردد حالا چه دریک مجلس  زیاد بخوانیم وچه در چند مجلس پشت سرهم که اگر شخص خواننده از روی خبرگی واستادانه بخواند می تواند صدای خود را کماکان باز نگاه دارد.

4-   خوردنی هایی ازقبیل غذاهای سرخ کردنی رب سس ادویه جاتی چون فلفل موجب تحریک حنجره می گردد البته خواننده باید صدای خود راورزیده کند و به تمامی خوردنی ها عادت دهد چرا که امروزه خیلی جاها بالاجبار باید از این خوراکی ها تناول کرد وثانیا مداحان هم دل دارند پس بالاخره آیا مجازهستیم برای تناول این خوردنی ها یا خیر؟جواب این است که در موقعی که زیاداز حنجره کار می کشیم مانند ایام محرم نه تنها نباید از ایین عوامل محرک بپرهیزیم بلکه باید از چیزهایی که مورد تقویت وصاف شدن آن می گردد استفاده کنیم .

5-   واما استعمال دخانیات خیلی ها به ویژه افراد شور خوان آن را باعث بهتر شدن صدایشان می دانند که البته این معزلی است در امر مداحی که باید در جای خود متذکر شویم

6-   استرس هم که نیاز به توضیح ندارد

واما نکته اصلی درپاسخ اینکه چه چیزهایی برای صداخوب است به قول استادمان باید هرکسی دکتر صدای خودش باشد هرکسی حنجره اش به یک چیز حساسیت دارد مثلا بعضی ها سرکه را موجب گرفتگی صدایشان می دانند ولی بعضی را می شناسم که شیشه سرکه شان همراهشان است البته چیزهایی مثل چهار تخمه آبجوش عسل وآبلیموو... در عرف مامشهوراست  که برای همه صداها خوب است

واما نکته آخر اینکه اگر صدایی بگیرد درست است که چیزهایی مانند آمپول دگزا متازون واقعا مؤثراست اما خواننده نباید از گرفتگی صدا رنج ببردچرا که همین ناراحتی موجب گرفتگی بیشتر صدا می شودواین گرفتگی دورانی دارد وتا طی نشود حنجره باز نخواهدشد البته دوایی اصلی گرفتگی صدا نخواندن است وبس تا اینکه صدا باز گردد 

 

نکته سوم:

طریقه خواندن مجالس هیئت مساجد دعا خوانی عروسی ترحیم ولیمه مکه:

بطور اجمال هرگونه مجلسی جهت نوع ووقت چینش وترتیب شعری جداگانه ای را می طلبد:

مثلاخواندن در هیئت با مجلس ترحیم فرق بسیاری داردکه اجمالا توضیح مختصری از هر کدام به آن پی خواهید برد:

1-(هیئت) در هیئات خواندن چه ولادت ها وچه شهادت ها براساس نوع مستمع  ووقت خواندن متفاوت است مثلا در بعضی مجالس مستمع همگی جوان هستند وخواننده اصلی هم شما باید در آن مجالس معمولا در شهادت ها در یک ساعت ابتدا با لحن فنی غزل بعد قصیده وسپس کرامتی که متاسب با معنای یکی از بیتهای قصیده میباشد بیان شود وسپس گریز ومصیبت وروضه وزبانحال وبعد ازهمه زمینه واحد شور....اما در مجالسی که مستمع یک دست نیست وافراد مسن هم هستند مانند هیئتهای فامیلی درآنجا ضمن آنکه فنی می خئانیم باید سنتی خوانی هم لحاظ شود تا به دل همه بچسبد البته اول باید نیتمان برای دل امام زمان باشد وبس اما درآنجا که خواننده های دیگری هم هستند معمولا غزلی کئتاه وچند بیت گلچین شده از یک قصیده ویک گریز کوتاه برای 15 الی 20دقیقه را می طلبد اما درولادت ها هم که بعد از غزل باید قصیده ولادت خواند وضمن گفتن کرامتی یا فضیلتی در ضمن آن به خواندن سرود که البته سرودی با سبکی مرتبط با شانیت جلسه پرداخت مثلا سبک سرود در مساجد یا درنزد علما نباید از شانیت آن دور باشد.

 

نحوه خواندن مجالس عروسی : اولا باید گفت عمده وظیفه یک مداح در مجالس عروسی بدین نحواست که با یک مقدمه چینی شبیه به بحر طویل برنامه راآغاز کندمثلا:بنام ایزد پروردگار خالق هشت وچهار آفریننده لیل ونهار سلام اینجانب زهیر سازگار خدمت حضار باوقار...... سپس چند بیتی مولودی یا مدح مولا به اندازه 5الی 10دقیقه که بستگی به نوع مستمع دارد بخواند وبعد چند بیت شعر طنز اگر صلاح بود لطیفه ای کوتاه وهنگام ورود داماد نیز با آماده کردن مجلس وبا دست زدن حضار داماد را وارد کند وسرودی بخواند تا داماد با همه دیدار کند واز مردم بخواهد که داماد را نبوسند تا زودتر به جایگاهش بنشیند وبعضا بعد از آن مسابقه ای به سلیقه خود اجرا میکنند وخلاصه در پایان ماه داماد ودوپدر عروس وداماد را دعوت می کنند واز داماد می خواهد که ابتدا پدر وبعد پدر خانمش را ببوسد وسپس دوپدر عرروس و داماد نیز یکدیگر را ببوسند. البته با نبود پدر می توان از پدر بزرگ یا عمو یا برادر بزرگتر نیز دعوت کرد

در مجموع مجالس عروسی سه نوع می باشد :

1-علمایی 2-نیمه مذهبی 3-غیر مذهبی

در مجالس علمایی که مجلس مجلس سنگینی می باشد وباید حرمت علما نیز نگه داشته شود بیشتر مدح اهل بیت خواندن مورد پسند است وکمتر باید شعر عروسی خوانده شود که این امری واضح است

در مجالس نیمه مذهبی که معمولا مداح در این مجالس بیشتر دعوت می شود که مثلا خانواده عروس یا داماد یا طیفی از دوخانواده مذهبی بوده وبه قول خودمانی  اهل بزن وبکوب نیستند کار مداح مقداری سخت تر است چون مستمع غیر مذهبی هم حضور دارد ومداح باید اگر چه سخت است اما هردو را راضی نگه دارد .واما مجلس سوم که درآن همه به نوعی قر درکمرشان خشگ شده است  نه تنهامداح نباید بخواند حتی حضور در آن مجلس در شان یا مداح اهل بیت نمی باشد

واما مجالس ولیمه در این مجالس مداح ضمن خوش آمدگویی به زایر وآرزوی زیارت قبولی ابتدا چند بیتی مدح مولا خوانده وسپس ذکری از مولا می گیرند چند بیت شعر خوش آمد گویی به زایرین را می خواند مانند:

گل امد سنبل آمد عنبر آمد       زمکه زایر پیغمبر آمد

وحتی میتواند از حاجی به بالای مجلس دعوت کند گل دستش دهد وخاطره ای از آن سفر روحانی از اوبپرسد که البته در این مجالس هر چه کمتر بخواند بهتر است چون اولا همه نوع مستمعی وجود دارد وثانیا همه با هم حرف می زنند به قول استادمان می فرمود کم خواندن بهتر از زیاد خواندن است چرا که اگر بد بخوانیم می گویند خدا پدرش را بیامرزد که تمام کرد اگر خوب بخوانیم همه تشنه شنیدن صدای ما میی مانند و می گویند ای کاش بیشتر می خواند البته کم خواندن به اندازه ای که حمل بر کم فروشی یا کم گذاشتن در خواندن نشود.

واما مجالس ختم :اولا عمده کار مداح در ختم (سوم هفتم چهلم سالگرد)به این گونه است که ابتدا به نحوی در گذشت آن مرحوم را به بازماندگانش تسلیت گفته واز حضا رمجلس تشکر کند مثلا بگوید انعقاد مجلس به مناسبت در گذشت مرحوم مغفور شادروان خلدآشیان ....می باشد که جادارد از طرف خود ویکایک شما عزیزان مصیبت وارده را به خانواده های ..... .همچنین اقازاده ها آقا... وهمسر داغدیده اش برادرانش آقا... تسلیت عرض نموده متقابلا از طرف صاحبان عزا از همه عزیزانی که از راههای دور ونزدیک قدم رنجه کردند کمال تشکر وقدردانی به عمل می آوریم در نظر داشته باشیم که ادبیات گفتاریمان کاملا صحیح باشد چون معمولا همه نوع شخصی از قبیل افراد با سواد استاد دانشگاه مهندس و.. حضور دارند نکته اینکه در بعضی مالس مستمعین چون زیادند ومی خواند زودتر بروند دنبال بهانه ای هستند تا سریعتر برخیزند معمولا در مجالس تشکر از مدم باید در آخر کار مداحی باشد والا در اول کار عده ای مردند ومجلس به هرج ومرج می افتد.حال بعد از آن مقدمه معمولا شعری در مذمت دنیا وگذرا بودن آن می خوانند (پندیات) وسپس چند بیت شعر پدر یا مادر ... می خوانیم ومیتوانیم روایتی یا حدیثی در جایگاه ومقام واحترام پدر ومادر بگوییم والبته گل کار که دشتی خوانی می باشد را بعد ازآن هرگز فراموش نکنیم وبعد با چندبیتی کوتاه از مدح مولا اگر متوفی مرد باشد یا مدح حضرت زهرا اگر زن باشد ویا امام حسین اگر متوفی هیئتی باشد بخوانیم وبا گریز کوتاه به کربلا وروضه ای(مانند:شما  داغ پدر دیدید همه شمارا تسلا دادند تسلیت گفتند اما دلا بسوزه برای آن خانمی که کنار بدن بابا صدا زد بابا برخیز ببین دارن عمه ام رو تازیانه می زنند.) کار را تمام کند که البته با تک بیتی هایی مانند :

پرروانه سوخت شمع فروماند وشب گذشت       ای وای من که قصه دل ناتمام ماند

کار را باتسلیت وتشکری دیگربه اتمام رساند.

نکته در مجالسی که داغ سنگین تر است مانند مجالس ختم جوان یا مجالس سوم که نسبت به هفتم وچهلم کمتر باید پندیات خواند وبیشتر اشعار مناسب با روحیه فرد مصیبت دیده مانند پدر مادر .. خوانده شود ولی در مجالسی که کمی فرد مصیبت دیده آرام تر است و باور مصیبت برایش آسان تر شده مانند سالگرد بالعکس می باشد .

 

 

نکته های  ادبی :

 

 

1- بیت چیست؟

هر یک از سطرهای یک شعر، یک «بیت» نامیده می شود و واحد شعر محسوب می گردد.

 

2- مصراع چیست؟

هر بیت شامل دو قسمت است که هر یک از این بخشها «مصراع» نام دارد.

 

3- وزن چیست؟

آهنگ خاصی را که در تمامی مصراعهای یک شعر یکسان است، «وزن شعر» می نامند.

 

4- ردیف و قافیه را تعریف کنید؟

-  به یک یا چند واژه، که به صورت کلمه ای مستقل و به یک معنی در پایان همه مصراعها تکرار شود «ردیف» گویند.

 

-  به حروف مشترکی که در پایان واژه های یک شعر یا یک بیت تکرار شود «قافیه» و به کلماتی که این حروف مشترک در آنها آمده است «کلمات قافیه» گویند.

 

5- چه بیتی را «مُصّرع» و چه بیتی را «مُصفّا» می گویند؟

بیتی که هر دو مصراع آن قافیه داشته باشد «مُصّرع» و بیتی که تنها یک مصراع آن قافیه دارد «مُصفّا» خوانده می شود.

 

6- قالب شعر را توضیح دهید؟

شکلی که قافیه به شهر می بخشد «قالب» نام دارد و تفاوت قالبها، تفاوت در چگونگی قافیه آنهاست ولی اگر نحوه تکرار قافیه در دو یا چند شعر یکسان باشد، تعداد ابیات، محتوا و وزن و نوع قالب را مشخص خواهند کرد.

 

7- مخلصّ چیست؟

به نام شعری شاعر که در بیت پایانی یا گاه در بیت ماقبل آخر شعر می آید «تخلّص» می گویند.

مستزاد


مستزاد شعری است که در آخر مصراع های یک رباعی یا غزل یا قطعه، جمله ی کوتاهی از نثر آهنگین و مسجع اضافه می کنند که از لحاظ معنی به آن مصراع مربوط است ولی با وزن اصلی شعر هماهنگ نیست

در واقع کلمه ی مستزاد به معنی "زیاد شده" هم همین معنی را می دهد و علت نام گذاری این نوع شعر هم قطعه اضافه شده در پایان هر مصراع است
نمونه ی چند مستزاد 

گیرم که ز مال و زر کسی قارون شد ---------- مرگ است زپی
یا آن که به علم و دانش افلاطون شد ---------- کو حاصل وی؟ 
اندوخته ام ز کف همه بیرون شد ---------- کو ناله ی نی؟ 
ز اندیشه کونین دلم پرخون شد ---------- کو ساغر می؟

بحر طویل

بحر طویل نوعی شعر یا نثر موزون در ادبیات فارسی است. قالب بحر طویل بیشتر برای بیان سخنان طنز یا هزل کاربرد دارد. اما برخی شعرهای جدی تر مانند مرثیه ها و مُناظره ها نیز با قالب بحرطویل نوشته شده اند. بحر طویل قالبی شعری است که در آن برخلاف سایر قالب های شعر سنتی فارسی، مصراع های مساوی و بیت وجود ندارد. در عوض، بحر طویل از یک یا چند قسمت با نام بند تشکیل می شود. سرودن بحر طویل از دوره صفویه به بعد مرسوم شده است.

 

مسمط چیست

مسمط ، مجموعه چند مصراع هم قافیه ( بند مسمط یا تسمیط ) و یک مصراع مستقل قافیه ( رشته مسمط یا مصراع تسمیط ) است که چند بار با قافیه های متفاوت تکرار می شود و در این تکرار ، آن مصراع های مستقل القافیه ، با هم هم قافیه هستند . مسمط در موضوعاتی همچون قصیده مانند : تغزل و مدح و اشعار ملی و میهنی سروده می شود .

 

به مسمط هایی که بند مسمط و رشته ی مسمط آن ها ، مجموعا سه مصراع باشند مسمط مثلث    می گویند ، همین طور به چهار مصراعی مسمط مربع و به پنج مصراعی مسمط مخمس وبه شش مصراعی مسمط مسدس می گویند . . بدین ترتیب مسمط حداقل مثلث و حداکثر مسدس است و معمولا هم ، ازنوع اخیر است .مانند مسمطات منوچهری که همه مسدس است.

 

مسمط تضمینی :

مسمطی است که بند آن در هر رشته - به ترتیب مصراع دوم بیت های یک غزل است - یعنی - شاعر بیت های یک غزل را به ترتیب در پایان رشته های مسمط می آورد - تعداد رشته ها - تابع تعداد بیت های غزل است .

 

  • نکته ۱) بنیان گذار مسمط : منوچهری دامغانی می باشد .
  • نکته ۲) مسمط سرایان بنام : منوچهری دامقانی - قاآنی
  • نکته ۳) مسمط تضمینی شیخ بهایی ( قرن ۱۰ ) که تضمین غزل معروف خیالی بخارایی است - از زیباترین مسمط های تضمینی فارسی است .

 

نمودار قافیه ها :

 

-------------------- ×         ------------------- ×              

--------------------‌ ×         ------------------- +

 

--------------------‌ =         ------------------- =              

--------------------‌ =         ------------------- +

 

 

 

مسمط تضمینی :

                       غزل تضمینی :

-------------------- ×         ------------------- ×              

-------------------- ‌*          ------------------- ×

--------------------‌            ------------------- ×

 

 

                     مسمط تضمینی :

-------------------- ×         ------------------- ×              

--------------------‌ ×         ------------------- =

 

 

                   -------------------- =

 

-------------------- +         ------------------- +              

--------------------‌ +         ------------------- *

 

                   -------------------- =

 

ترکیب بند چیست

شعری چند بخشی که هر بخش آن از نظر قافیه و درون مایه همانند قصیده یا غزل است - این بخش ها توسط بیت مصرع متفاوت و نا مکرری به هم وصل می شوند .

تعریف کوتاه : غزلواره هایی که توسط بیتی نا مکرر به هم وصل می شوند . ترکیب بند در مورد موضوعاتی همچون : رثا ( سوگواری ) - مدح - عشق . سروده می شود .

 

  • نکته ۱) قدیمی ترین ترکیب بند از قطران تبریزی می با شد .
  • نکته ۲) ترکیب بند سرایان به نام : جمال الدین عبدالرزاق اصفهانی ( قرن ۶ ) - محتشم کاشانی - وحشی بافقی .

 

نمودار قافیه ها :

 

-------------------- ×         ------------------- ×              

--------------------‌            ------------------- ×

--------------------‌            ------------------- ×              

--------------------‌            ------------------- ×

                   -------------------- +

                   -------------------- +

-------------------- =         ------------------- =              

--------------------‌            ------------------- =

--------------------‌            ------------------- =              

--------------------‌            ------------------- =

                   -------------------- *

                   -------------------- *

 

ترجیع بند چیست

غزلهایی است هم وزن با قافیه هایی متفاوت که بیت یکسان مصرعی ( معمولا با قافیه ی متفاوت ) آن ها را به هم پیوند می دهد .

تعریف کوتاه :غزلواره هایی که بیتی مصرع آن ها را به هم وصل نماید . به هر غزل ( رشته ) و به بیت تکراری ترجیع می گویند . ترجیع بند در مورد موضوعاتی همچون : عشق و عرفان و مدح و ستایش سروده می شود .

 

  • نکته ۱) قدیمی ترین ترجیع بند از فرخی سیستانی است .
  • نکته ۲) زیبا ترین ترجیع بند های شعر فارسی :

سعدی ( قرن ۷ ) عاشقانه                       هاتف اصفهانی ( قرن ۱۲ ) عارفانه

  • نکته ۳) از شرط های زیبایی ترجیع بند این است که بیت آخر هر رشته با بیت ترجیع - از نظر معنایی تناسبی تمام داشته باشد .
  • نکته ۴) ترجیع بند خاص شعر فارسی است .

 

نمودار قافیه ها :

 

-------------------- ×         ------------------- ×              

--------------------‌            ------------------- ×

--------------------‌            ------------------- ×              

--------------------‌            ------------------- ×

                   -------------------- +

                   -------------------- +

-------------------- =         ------------------- =              

--------------------‌            ------------------- =

--------------------‌            ------------------- =              

--------------------‌            ------------------- =

                   -------------------- +

                   -------------------- +

 

غزل چیست 

غزل در لغت به معنی حدیث عشق و عاشقی گفتن است وصف درونی شخص است ، و در اصطلاح شعرا اشعاری است بریک وزن و قافیه با مطلع مصرع ، که تعداد ابیات آن به طور متوسط از پنج تا دوازده بیت و گاهی تا حدود شانزده و بندرت نوزده و بیست است ؛ لکن کمتر از پنج بیت را می توان غزل ناتمام نامید . (در دیوان وحشی بافقی ، کلیم کاشانی و صائب غزلهای سه چهار بیتی بسیار به چشم می خورد .)‌

پیدایش غزل :

از قرن ششم ه.ق یا کمی پیش از آن - تغزل قصاید تبدیل به قالب مستقلی به نام غزل شد . محتوای غزل ابتدا عاشقانه بود . با ظهور سنایی ( شاعر عارف قرن ۶ ه.ق) : معشوق زمینی غزل - جای خود را به معشوق آسمانی می دهد ( غزل عارفانه ) . در زمان مشروطه مضامین اجتماعی نیز به غزل راه می یابد .

 

  • نکته ۱ :) استاد غزل عاشقانه : سعدی     استاد غزل عارفانه : مولوی      

       استاد غزل عاشقانه عارفانه : حافظ

 

نمودار قافیه ها:

------------------------- +          ------------------------- +

-------------------------              ------------------------ +   

-------------------------              ------------------------ +

 

مثنوی چیست

 

اشعاری است بر یک وزن که هر بیت آن دارای قافیه ی مستقل است ، یعنی دو مصراع هر بیت هم قافیه است . چون هر بیت آن مستلزم دو قافیه است ، یا هر دو مصراع ابیات مقفاست ، به آن مثنوی گفته اند .

تعداد ابیات مثنوی محدود نیست و به همین دلیل از آن برای به نظم در آوردن تواریخ ، قصص و افسانه های طولانی استفاده می شود .

 

موضوعات مثنوی

 

  1. برای داستان های حمــــاسی و تاریخی : شاهنامه فردوســــــی  و گرشاسب نامه اسدی طوسی
  2. برای داستان های عاشقانه یا صوفیـــــــانه : خسرو شیرین و لیلی و مجنون و سلامان و ابسال
  3. برای طرح آموزه های عرفانی : منطق الطیر و مثنوی مولوی
  4. برای طرح مطالب تعلیمی و اخلاقی : بوستان سعدی

 

 

  • نکته ۱) مثنوی خاص ایرانیان و فارسی زبانان است از آغاز شعر فارسی تا حال .
  • نکته ۲) اولین مثنوی های شعر فارسی دری : کلیله و دمنه منظوم رودکی - آفرین نامه ابو شکور بلخی .

نمودار قافیه ها:

----------------------- +         ---------------------- +

----------------------- ×       ------------------------ ×

----------------------- =        ----------------------  =

 

 

قصیده چیست

قصیده شعری است بر یک وزن و قافیه با مطلع مصّرع درباره ی موضوع و مقصودی خاص همچون ستایش یا نکوهش ، تهنیت یا تعزیت ، شکر یا شکایت ، فخر یا حماسه ، پند و حکمت یا مسائل اجتماعی و اخلاقی و عرفانی ، در حداقل پانزده ، شانزده بیت . به عبارتی دیگر شعری که بیت اول آن مصرع و دیگر ابیات آن مقفا است .

 

تقسیم بندی قصیده های مدحی :

 

  1. تغزل یا تشبیب : مقدمه ی قصیده با مضامینی چون : عشق - یاد جوانی و وصف طبیعت .
  2. تخلص : رابطه میان تغزل و تنه ی اصلی ( زیباترین تخلص تخلص یک بیتی است زیرا از ایجاز بیشتری برخوردار است )
  3. تنه ی اصلی : مقصود اصلی شاعر همچون : مدح - رثا و سوگواری - پند و اندرز - عرفان - حکمت - وصف .
  4. شریطه و دعا : دعا برای جاودانه بودن ممدوح در پایان قصیده که در جواب جملات شرطی می آید بیت اول قصیده : مطلع           بیت آخر قصیده : مقطع
  5. تجدید مطلع : آوردن بیتی مصرع در اثنای قصیده برای انتقال از موضوعی به موضوع دیگر - استفاده از قافیه های قبلی و طولانی ساختن قصیده .
  • نکته ۱ ) تغزل - تخلص - تجدید مطلع و شریطه تنها در برخی از قصاید دیده می شود
  • نکته ۲ ) برخی از قصیده سرایان نامی : رودکی - فرخی - منوچهری - ناصرخسرو - مسعود سعد - انوری - خاقانی - سعدی - قاآنی - ملک الشعرای بهار - مهدی حمیدی - امیری فیروزکوهی - مهرداد اوستا .

نمودار قافیه ها:

-------------------- ×         -------------------×              مطلع

--------------------‌            -------------------×

--------------------‌            -------------------×              تغزل و تشبیب

--------------------‌            -------------------×

--------------------‌            -------------------×              تخلص

--------------------‌            -------------------×              تنه اصلی قصیده

--------------------‌            -------------------×

--------------------‌            -------------------×

--------------------‌            -------------------×             مقطع   (تخلص شاعر) شریطه و دعا

 

 

وزن چیست:  وزن شعر را عبارت از تقسیم شعر به هجاهای منظم و متقارن میداند اعم از این که متساوی و متشابه الاجزاء باشند یا نباشند. یعنی وی نظم و ترتیب هجایی در درون ساختار شعر را عامل ایجاد وزن در شعر میشمارد. به این ترتیب وزن شعر تابعی از نظم هجایی میگردد.
هجا چیست؟
هجا عبارت از صورت و آوایی است که به واسطه آن، حرف قابلیت ادا شدن می یابد.
یعنی حرف«ب» و «ت» اگر به هم پیوسته شوند کلمه«بت» را به دست میدهند. پیداست که بیان این کلمه مستلزم اختلاط صوت با آن است. به این ترتیب«بت» به صورت کلمه قابل بیان نیست مگر آن که زیر و زبر و ضمه و فتحه و کسره و جزم و سکون و تشدید بر آن وارد شود، مثلا«بت»، پس آوا و سکون در کلماتند که باعث خوانده شدن آنها میگردند و این مصوت ها را هجا میتوان نامید. مبنای شعر فارسی کمیت «هجا»هاست. در کمیت هجایی با دو دسته صوت سر و کار داریم:
الف) هجای بلند: مانند آباد که دارای دو الف ممدود است.
ب) هجای کوتاه مانند ابد که دارای دو فتحه و یک سکون است.
معمولا یک هجای بلند با دو هجای کوتاه برابر است.

علامت هجای کوتاه u  وعلامت هجای بلند – می باشد.اول مثالی برای وزن:

بحر رجز کامل: مستفعلن مستفعلن مستفعلن
ای ساربان منزل مکن جز در دیا ریا رمن(امیر معزی)
مستف علن مستف علن مستف علن مستف علن
ای ساربان آهس ته ران کارامه جا نم میرود(سعدی)
ای یْو سْفِ خوش نامِ ما خوش میرُوی بر بام ما(شمس)
مستف علن مستف علن مستف علن مستف علن
 

  جدول زیر شامل 35 وزن معروف شعر پارسی است که متعلق به" وبگاه آزمایش وزن عروض " میباشد

وزن معروف فارسی

کد وزن

نماد

وزن

نام

1001

UU--UU--UU--UU-

فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن

رمل مثمن مخبون محذوف

1002

U-U-UU--U-U-UU-

مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن

مجتث مثمن محذوف

1003

--U-U-UU--U-U-

مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن

مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف

1004

-U---U---U---U-

فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

رمل مثمن محذوف

1005

U---U---U---U---

مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن

هزج مثمن سالم

1006

U---U---U--

مفاعیلن مفاعیلن فعولن

هزج مسدس محذوف

1007

--U-U----U-U--

مفعول فاعلاتن مفعول فاعلاتن

مضارع مثمن اخرب

1008

--UU--UU--UU--

مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن

هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف

1009

UU--U-U-UU-

فعلاتن مفاعلن فعلن

خفیف مخبون محذوف

1010

-U---U---U-

فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

رمل مسدس محذوف

1011

-UU-U-U--UU-U-U-

مفتعلن مفاعلن مفتعلن مفاعلن

رجز مثمن مطوی مخبون

1012

--UU-----UU---

مفعول مفاعیلن مفعول مفاعیلن

هزج مثمن اخرب

1013

UU-U-U--UU-U-U--

فعلات فاعلاتن فعلات فاعلاتن

رمل مثمن مشکول

1014

U-U-UU--U-U-UU--

مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلاتن

مجتث مثمن مخبون

1015

--UU-U-U--

مفعول مفاعلن فعولن

هزج مسدس اخرب مقبوض محذوف

1016

--U----U--

فع لن فعولن فع لن فعولن

متقارب مثمن اثلم

1017

-UU--U-U-UU--

مفتعلن فاعلات مفتعلن فع

منسرح مثمن مطوی منحور

1018

--U---U---U---U-

مستفعلن مستفعلن مستفعلن مستفعلن

رجز مثمن سالم

1019

-UU--U--UU--U-

مفتعلن فاعلن مفتعلن فاعلن

منسرح مثمن مطوی مکشوف

1020

-U-U----U-U---

فاعلات مفعولن فاعلات مفعولن

مقتضب مثمن مطوی مقطوع

1021

-UU--UU--U-

مفتعلن مفتعلن فاعلن

سریع مطوی مکشوف

1022

U--U--U--U--

فعولن فعولن فعولن فعولن

متقارب مثمن سالم

1023

U--U--U--U-

فعولن فعولن فعولن فعل

متقارب مثمن محذوف

1024

-UU--UU--UU--UU-

مفتعلن مفتعلن مفتعلن مفتعلن

رجز مثمن مطوی

1025

UU--UU--UU--UU--

فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلاتن

رمل مثمن مخبون

1026

UU--UU--UU-

فعلاتن فعلاتن فعلن

رمل مسدس مخبون محذوف

1027

U--UU--UU--UU--

مفاعیل مفاعیل مفاعیل فعولن

هزج مثمن مکفوف محذوف

1028

UU--U-U-UU--U-U-

فعلاتن مفاعلن فعلاتن مفاعلن

خفیف مثمن مخبون

1029

--UU-U-U---

مفعول مفاعلن مفاعیلن

هزج مسدس اخرب مقبوض

1030

-U---U---U---U--

فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن

رمل مثمن سالم

1031

--U-UU---U-UU-

مستفعلن فعلن مستفعلن فعلن

بسیط مثمن مخبون